Hoe herken je ouderverstoting?

Over ouderverstoting, ook wel PAS genoemd, lees en hoor je tegenwoordig steeds vaker. Niet omdat het opeens zoveel vaker voorkomt dan jaren geleden maar omdat het inmiddels steeds beter te herkennen is. Zo kennen we allemaal wel een verhaal over een in de steek gelaten moeder die de kinderen weghoudt bij hun vader waarna de kinderen, eenmaal in de puberteit, zelf hun vader niet meer willen zien, maar pas sinds enkele jaren bestaat hier daadwerkelijk een benaming voor. PAS, Parental Alienation Syndrom, het door een kind afstoten van een ouder, vervreemding tot uiteindelijk totale verwijdering en afstoting van 1 van de ouders. Belangrijk dus om direct in te grijpen bij signalen, maar hoe herken je ouderverstoting?

Ouderverstoting begint vaak klein en is in veruit de meeste gevallen veroorzaakt door de andere ouder waar het kind zijn of haar hoofdverblijf heeft. Deze ouder beïnvloedt het kind bewust of onbewust in de mening over de andere ouder. Het kind neemt uiteindelijk deze gedachten en meningen over en zal zich uiteindelijk vijandig over de ouder uit spreken of zelfs vijandig gaan gedragen.

Het kan voor veel mensen moeilijk zijn om ouderverstoting te onderscheiden van een kind met een daadwerkelijke eigen moeizame relatie met een ouder. Hoe herken je ouderverstoting? Uit diverse onderzoeken bleek een aantal kenmerkende gedragingen bij het kind te onderscheiden.

Kenmerkend gedrag van het kind

Gevoelens van minachting jegens de ouder, of deze als slecht bestempelen (vaak steeds erger). “papa interesseert mij niet / ik vind hem maar dom doen”.
Onzinnige redenen of juist volwassen redenen die niet als normaal beschouwd worden bij de leeftijd van het kind (“papa draagt een rare jas / papa is onbetrouwbaar met andere vrouwen” )
Napraten van de mening van anderen over de verstoten ouder. Hierbij valt ook weer vaak de volwassen bewoordingen op of de reden van de negatieve mening die niet bij het denkvermogen van een kind passen. Een kind van zeer jonge leeftijd heeft het dan bijvoorbeeld over omgangsregeling of tegemoetkoming in kosten, of geeft aan dat het de schuld van de nieuwe partner is dat de ouder weg is.
De mening van de verzorgende ouder steunt de ‘eigen keuze’ van het kind bij niet langer naar de andere ouder willen. (“tja, moet ik haar dan dwingen om naar de vader te gaan?”). Dit lijkt vaak alsof de verzorgende ouder het kind respecteert maar eigenlijk wordt het kind nu juist beloond en versterkt in de verstoting.
Het ontbreken van nuances. (“Papa is altijd gemeen, hij zegt nooit iets liefs”).
Een totaal ontbreken van schuldgevoel over het verstoten van de ouder. Dit gaat vaak samen met opmerkingen als “hij heeft het aan zichzelf te danken / dat is zijn eigen schuld”.
Verantwoordelijkheidsgevoel naar de verzorgende ouder, actief meehelpen in het leven, huishouden en andere zaken van deze ouder, tot zelfs zich laten inzetten als spion wanneer het kind bij de andere ouder is.
In sommige gevallen breidt de haat en afwijzing zich uit naar anderen binnen de kring van de verstoten ouder, zoals familie, vrienden, werk en collega’s of een nieuwe partner.

Ouderverstoting is geen normaal gedrag

Wat men zich altijd goed moet realiseren is dat het geen natuurlijk gedrag is, het afstoten van een ouder is niet normaal. Uit diverse onderzoeken is gebleken dat kinderen zelfs bij drugsgebruikende mishandelende ouders zich niet of nauwelijks van hen zullen afwenden en loyaal aan beide ouders blijven. Ouderverstoting na een scheiding is dan ook maar zelden logisch te verklaren gedrag, anders dan ingegeven door de verzorgende ouder en/of directe omgeving van de verzorgende ouder.

Het start vaak al vóór de scheiding

In de praktijk is gebleken dat in de meeste scheidingsgevallen er een traditionele verdeling en omgangsregeling plaatsvindt, ondanks dat er vaak andere afspraken zijn vastgelegd. Kinderen vinden hun hoofdverblijf bij de moeder, de vader ziet hen op regelmatige basis. In veruit de meeste gevallen (ruim 85%) is het dan ook de vader die verstoten wordt en de moeder waar het kind het hoofdverblijf heeft.

Ouderverstoting begint vaak al in een zeer vroeg stadium, namelijk in de aanloop naar de scheiding. Vaak is de start hiervan nog onbewust, de moeder is open over gevoelens van verdriet, woede of spijt naar de ex partner en het kind vangt deze per ongeluk op. Er kunnen gesprekken zijn tussen moeder en familie of vrienden waar het kind op het oog zonder iets te horen bij zit. Vaak echter is de moeder zich wel bewust van het uiten van deze gevoelens maar realiseert deze zich niet dat ze in kinderhersenen in ontwikkeling grote gevolgen kunnen hebben.

Wat ook kan gebeuren is dat de verzorgende ouder en kind een gevoel van teamverband ervaren. “we staan er nu alleen voor zonder papa hé”. Het kind wordt plotseling als vriendin of als volwassen medestander gezien, hetgeen een goed gevoel opwekt bij het kind maar geenszins als gezond beschouwd mag worden. Ook de directe omgeving van de verzorgende ouder kan hier actief aan bijdragen door de bekende steuntjes in de rug die door het kind geïnterpreteerd worden als “papa is dus slecht, mama is zielig en heeft mij nodig”. Het leidt allemaal tot het eerste wortelen van oudervervreemding die zonder ingrijpen ongemerkt kan uitgroeien tot totale ouderverstoting.

Herken ouderverstoting en zorg dat je direct ingrijpt

De verstoten ouder zal de eerste signalen nog scharen onder normale gevoelens bij de verwarrende situatie van een scheiding. Pas als zaken gaan opvallen wordt een link gelegd naar ouderverstoting, helaas is het in dat geval dan al veel te laat en hebben de gevoelens van verstoting zich al ruimschoots kunnen nestelen.

Juist tijdens de scheiding en de eerste periode erna zouden ouders er goed aan doen tijd en aandacht te besteden aan de genoemde signalen en altijd alert te blijven. Lang niet alle ouderverstoting is bewust door de verzorgende ouder gestart en precies de onbewuste gedragingen kunnen bij herkenning besproken en aangepakt worden. Bij twijfel kan het goed zijn om al vroeg professionele hulp in te schakelen.